W XII wieku Wierzchosławice pełniły już na pewno najważniejszą rolę w stosunku do sąsiednich wsi. Swoją nazwę zawdzięczały Wierzchosławowi, żyjącemu wówczas właścicielowi – rycerzowi i możnemu panu z rodu Sulimów, który to ród posiadał w czasach Średniowiecza wielkie znaczenie w Małopolsce. Od połowy XIII wieku były siedzibą parafii. Z roku 1326 pochodzą najstarsze zachowane rachunki świętopietrza, wyliczone na 5 skojcy, czyli dziesięć groszy srebrnych, co świadczyło o dobrym uposażeniu plebana. Na wieki XIII i XIV przypada rozwój kolonizacji na prawie niemieckim, czyli czynszowym.     Pisemne poświadczenia okolicznych wsi datują się na wiek XIV, a w przypadku Bogumiłowic – siedziby rodu Półkoziców na rok1241. Dokumenty te świadczą o związku własnościowym osad ze starymi rodami rycerskimi Awdańców, Gierałtów, Gryfów, Janinów.

   Rozwój społeczno – gospodarczy omawianych terenów pozostawał w związku z korzystnym położeniem przy drodze prowadzącej z Krakowa przez Tarnów, Przemyśl i Lwów na wschód do Rusi i południe na Węgry. Dolina Dunajca była ważnym szlakiem handlowym i komunikacyjnym. Rzeka spławiała drewno z lasów wierzchosławickich, dostarczała żwirów do budowy dróg i budynków. Równocześnie ustawicznie zagrażała powodzią, zmieniała koryto, skutecznie oddzielała Wierzchosławice od Tarnowa.

  Wiek XVI zaznaczył się na ziemi wierzchosławickiej – podobnie jak na pozostałych ziemiach Rzeczypospolitej – powstaniem folwarków szlacheckich. Wytwarzały one zboże i inne produkty rolne na potrzeby opłacalnego handlu z Europą Zachodnią. Wtedy też wśród właścicieli i dzierżawców pojawili się Leliwici Tarnowscy (k. XV w.), Ostrogscy, Jan Zamojski, biskup krakowski Piotr Gembicki, Sanguszkowie. W Wierzchosławicach oraz okolicznych wsiach budowano dwory (a nawet zamki obronne) i zabudowania folwarczne z całą infrastrukturą spichrzów, stodół, wozowni. Pracowała w nich służba folwarczna oraz pańszczyźniani chłopi.

   Przy kościele parafialnym w Wierzchosławicach działał co najmniej od XV w. szpital dla ubogich, który przetrwał do1870 r. Istniała też szkoła parafialna, która synów chłopskich uczyła czytania, pisania i śpiewów kościelnych.

   Od połowy XVII wieku zaznaczały się w ewolucji wsi czynniki miastotwórcze: stały rozwój rzemiosła (szczególnie tkactwa), sobotnie targi na placu kościelnym, rozbudowa przetwórstwa zbożowego (młynarstwo, browarnictwo, gorzelnictwo). W XVIII wieku Wierzchosławice były bliskie uzyskania praw miejskich, do czego nie doszło m.in. ze względu na niewielką odległość Tarnowa i Wojnicza oraz brak zainteresowania taką perspektywą ze strony właścicieli hrabstwa – rodu Sanguszków.

Po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 r. Wierzchosławice stały się częścią Królestwa Galicji i Lodomerii należącego do Austrii i weszły w skład cyrkułu tarnowskiego. Wieś liczyła wtedy 177 domów i 975 mieszkańców.

W roku 1818 zakończono budowę istniejącego obecnie murowanego kościoła, konsekrowanego na Wielkanoc 1825r. przez biskupa tarnowskiego Tomasza Zieglera. Z pierwszej połowy XIX w. pochodzą dokładniejsze informacje o nawiedzających „od zawsze” ludność tutejszą plagach, do których należały pożary, powodzie i epidemie. W latach 1813 i 1844 woda sięgała kościoła. W 1849 r. zmarło na cholerę wielu mieszkańców, wśród nich proboszcz Wawrzyniec Bielański.

Rabacja galicyjska, która odcisnęła w cyrkule tarnowskim tragiczne piętno w lutym 1846 r., szczęśliwie ominęła Wierzchosławice. Szlacheckie powstanie narodowe, którego celów chłopi zupełnie nie rozumieli szybko upadło utopione we krwi. Dwa lata później patent cesarski ogłosił zniesienie poddaństwa i pańszczyzny, co wpłynęło na przyspieszenie „dojrzewania” świadomości społecznej i narodowej mas chłopskich oraz kształtowanie się struktury społeczności wiejskiej: zamożnych zagrodników, uboższych chałupników i bezrolnych komorników.

W roku 1851 rozpoczęła się budowa kolei żelaznej. Drewniany a później stalowy most (1864) połączył brzegi Dunajca. Przy budowie pracowało wielu wierzchosławickich chłopów. W latach 50-ych książę Władysław Sanguszko sfinansował wzniesienie na miejscu starej karczmy przy kościele szkoły trywialnej.

Utworzenie w r. 1866 samorządu gminnego i powiatowego, co związane było z przyznaniem przez cesarza autonomii dla Galicji, przyczyniło się do aktywizacji publicznej mieszkańców. Z inicjatywy światłych gospodarzy powstało kółko rolnicze, gminna kasa pożyczkowa (1909), Ochotnicza Straż Pożarna (1910), spółka mleczarska (1913), młyn (1914). Okres ten cechował rozwój szkolnictwa i czytelnictwa ludowego, wzrost zainteresowania wyborami do organów samorządu ( radnych gmin i powiatów, wójtów), Sejmu Krajowego we Lwowie i Rady Państwa w Wiedniu. Ożywienie polityczne po utworzeniu w Rzeszowie w 1885 r. Stronnictwa Ludowego przyniosło dalszy wzrost świadomości społecznej i narodowej chłopów. 8 grudnia 1911 r. odsłonięto uroczyście w Wierzchosławicach obok kościoła pomnik grunwaldzki, wykonany z inicjatywy Wincentego Witosa za pieniądze zebrane wśród mieszkańców. Osobny rozdział dotyczyć powinien postaci i działalności „wójta z Wierzchosławic”, samouka, który szacunek i godności zyskał dzięki wrodzonym talentom i ciężkiej pracy. Swoje życie opisał Wincenty Witos w pamiętnikach, jego dokonania w dziedzinie politycznej są powszechnie znane. Późniejszy trzykrotny premier odrodzonej Rzeczypospolitej swoją aktywność publiczną rozpoczął w 1893 r. jako korespondent „Przyjaciela Ludu”. Wybierany przez chłopów do rady gminy i powiatu (1901), Sejmu Krajowego (1909) i Rady Państwa (1911) pozostawał dla mieszkańców przede wszystkim wójtem (od 1907 r.). Jego szczery patriotyzm, umiłowanie ziemi rodzinnej, prostota i zmysł praktyczny zjednywały mu sympatię nie tylko przedstawicieli stanu włościańskiego, pozwalały skutecznie organizować i przeprowadzać sprawy publiczne.

Pierwsza wojna światowa nie ominęła Wierzchosławic. Działania wojenne lat 1914 – 15 spowodowały śmierć wielu mieszkańców, liczne zniszczenia budynków i zasiewów, rekwizycje zbiorów. Żaden smutek nie mógł przesłonić rodzącej się w 1918 r. niepodległej państwowości. Odbudowywano domostwa, zagrody i obejścia, zbiorowym wysiłkiem przywrócono wygląd zniszczonego pociskami artyleryjskimi kościoła. Stawała się Polska. Społeczeństwo ziemi wierzchosławickiej wchodziło w jej historię jako świadoma część narodu, czego dowód dało ochotniczym zaciągiem do wojska w obronie Ojczyzny zagrożonej najazdem bolszewickim 1920 r.

Okres międzywojenny obfitował tutaj w wiele znaczących wydarzeń. Wieś wyrosła na stolicę ruchu ludowego dopominającego się bezskutecznie o reformę rolną, złagodzenie biedy i głodu ziemi. Przejawem tej walki były wiece i strajki chłopskie. 15 sierpnia 1925 r. odbyły się dożynki z udziałem Władysława Reymonta. Dokładnie 11 lat później podczas Święta Czynu Chłopskiego doszło w Wierzchosławicach do starć zbrojnych z policją, padli zabici i ranni. Wincenty Witos przebywał już wtedy na przymusowej emigracji, skąd powrócił na ojcowiznę w przededniu wojny. Z wydarzeń lat 30-ych należy odnotować tragiczną powódź, jaka nawiedziła okolice 17 lipca 1934 r.

Najazd hitlerowski i ponad pięcioletnia okupacja położyły się cieniem na życiu mieszkańców. Zapisały osobną kartę historii znaczoną wywózkami na roboty, terrorem, wymordowaniem tutejszych rodzin żydowskich, eksploatacją gospodarczą. Prowadzona była walka podziemna w szeregach Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich (m.in. sabotaż na linii kolejowej). Wielu mieszkańców walczyło w szeregach Wojska Polskiego na Zachodzie i Wschodzie. Symbolem ich losów i walki jest postać „cichociemnego” kpt. Adama Boryczki – „Brony”. W okresie wojny i okupacji życie utraciły 1074 osoby, blisko 20% mieszkańców gminy. 31 października1945 r. umarł w wieku 71 lat Wincenty Witos. Jego pogrzeb przerodził się w wielką manifestację patriotyczną i ludową. Pochowany został na cmentarzu parafialnym w rodzinnych Wierzchosławicach. Każdego roku odbywają się tutaj w rocznicę jego śmierci Zaduszki Witosowe.