Gmina Wierzchosławice - Małopolska, powiat tarnowski

[darkmysite switch="5" width="75px" height="25px" icon_plate_width="40px" icon_plate_border_size="2px" icon_width="20px" light_mode_bg="#000000" dark_mode_bg="#ffffff" light_mode_icon_plate_bg="#ffffff" dark_mode_icon_plate_bg="#062545" light_mode_icon_color="#062545" dark_mode_icon_color="#ffffff"]

NASZA HISTORIA: Dom Ludowy im. Wincentego Witosa-historia i teraźniejszość (część I)

Budynek Domu Ludowego w Wierzchosławicach w latach 30 XX wieku.

Początki Domu Ludowego w Wierzchosławicach związane są ściśle z osobą najbardziej znanego mieszkańca Wierzchosławic, trzykrotnego premiera II Rzeczpospolitej, męża stanu i chłopskiego przywódcy – Wincentego Witosa.

Pierwsza wzmianka na temat budowy tego wspaniałego dzieła architektury modernistycznej wskazuje, że prace rozpoczęto właśnie z inicjatywy Witosa 24 kwietnia 1921 roku.

Zalążki Domu Ludowego powiązane były z odnowieniem starej plebanii przy kościele Wierzchosławickim. Na posiedzeniu Komitetu Rady Parafialnej w dniu 8 kwietnia 1920 roku zapadła decyzja o budowie nowej, murowanej plebanii[1]. Fakt ten niewątpliwie przekreślał plany Witosa dotyczące budowy Domu Ludowego, a przynajmniej sporo je opóźniał. Uboga gmina nie była bowiem w stanie sfinansować budowy dwóch tak kosztownych inwestycji na raz. Witos próbował, niestety bezskutecznie przekonać ówczesnego proboszcza ks. Jozefa Franczaka o potrzebie budowy tańszej, bo drewnianej plebanii(Witos nie czekając na decyzje komitetu, zakupił nawet drewno na jej budowę).Komitet Parafialny postanowił jednak inaczej. Proboszcz Franczak argumentując decyzję o rozpoczęciu budowy plebanii murowanej pisał: „Drzewo z lasów Sanguszki ma w sobie zarodki grzyba. Wójt wybudował ochronkę w Czarnej, to w trzecim roku grzyb ją je, a w Radlnej mieszkanie dla rządcy wybudowane z drzewa już w pierwszym roku grzyb jadł. Pan Witos zgodził się w końcu na murowana plebanię, bo się obawia grzyba gdyż za dwa lata trzeba by myśleć o nowej plebanii.Prace nad budową murowanej plebanii rozpoczęto jeszcze jesienią 1920 roku. Z racji łagodnej zimy, w styczniu 1921 roku przywożono cegłę z tarnowskiej cegielni „Konstancja”, należącej do rodziny książąt Sanguszków. Prace posuwały się szybko ks. Franczak relacjonował: „Do 23 czerwca Ignacy Wszołek sąsiad plebanii dach łatami pokrył i dachówkę ułożył, […] Gdy tylko roboty wykończono p. Witos rozpoczął budowę domu ludowego zaraz 24 czerwca 1921 roku i od plebanii przewoził całe stosy desek, które były dla plebanii przeznaczone- również belki na rusztowanie. Dalsze wykończenie robót plebanii zostało wstrzymane w skutek budowy Witosowego domu ludowego”.

W wyniku rozpoczęcia budowy Domu Ludowego całkowicie przerwano prace nad budową plebanii. Rozgoryczony tym faktem ks. Franczak zapisał:

Przez cały 1922 rok dookoła plebanii zupełnie nic nie robiono, natomiast dom ludowy szybkim krokiem wznosi się w górę.

W budowę Domu Ludowego zaangażowali się prawie wszyscy mieszkańcy gminy. Oprócz darowizn, fundusze na dom wypracowywano z organizacji festynów, zabaw i przedstawień. Oczywiście tak duża inwestycja nie mogła powstać bez udziału prywatnych inwestorów, do których zaliczali się min. właściciel ziemski i senator Ludwik Hammerling, miejscowy gospodarz Wincenty Stawarz oraz sam pomysłodawca Wincenty Witos, co z duma podkreślał. „Dom Ludowy stanowił własność gminy, aczkolwiek stanął ofiarnością ludzi prywatnych, do których i ja należałem. Zaś sama gmina najmniej dając najwięcej zyskała”. Plan budynku Domu Ludowego sporządził inż. Henryk Dudka z Krakowa, były wiceminister Robót Publicznych, który za swoją pracę żadnej zapłaty nie przyjął.

Budynek Domu Ludowego. Latach 30 XX wieku.

Budynek Domu Ludowego w Wierzchosławicach w latach 30 XX wieku.

Fot. Ze zbiorów Janiny Kalicińskiej i Ludmiły Bandury

Pracami murarskimi kierował Józef Nieć z Dębiny Łętowskiej, a przy pracach ciesielskich niezastąpionym okazał się Ignacy Wszołek. Dzięki ofiarności miejscowych chłopów, którzy użyczali własnego transportu a niekiedy narzędzi i materiałów prace postępowały na tyle szybko, że prawdopodobnie w 1923 roku stanął budynek w stanie surowym. Budynek wzniesiony został z cegły, posiadał drewniane piętro. Na parterze mieścił dużą salę zebrań i dwa pokoje. Na piętrze gabinet wójta, kancelarię gminną i kilka pomieszczeń przeznaczonych na mieszkania.

3 maja 1923 roku Witos wraz z kierownikiem [wierzchosławickiej- J.S] szkoły Adolfem Kalicińskim[2] urządził we wsi po raz pierwszy obchody święta konstytucji 3 maja. […]”Pochód majowy z banderia konną. Dzieci szkolne z chorągiewkami. Po mszy świętej uczestnicy udali się przed budynek Domu Ludowego gdzie z ganku były przemowy”.

Wielkie otwarcie nastąpić miało w początkach lipca 1924 roku. Termin ten jednak musiał zostać przesunięty z powodu tragicznej śmierci zięcia Wincentego Witosa-Gustawa Stawarza. „W piątek 4 lipca w Warszawie około godziny 3 w nocy przechodnie idąc ulicą Wielką, przy rogu ulicy Siennej zobaczyli go z rozbitą głową, z której sączyła się krew… Pogrzeb odbył się we wtorek 8 lipca. Właściwe otwarcie Domu Ludowego nastąpiło 28 września 1924 roku i zbiegło się z uroczystością, 35- lecia działalności politycznej posłów ludowych: Jakuba Bojko i Andrzeja Średniawskiego. Jak pisał ówczesny tygodnik „Piast” : „Do Wierzchosławic zjechała cała Polska. Oprócz grup folklorystycznych z Krakowa, Sądecczyzny i Zakopanego, przybyli Ślązacy i Kaszubi. Oczywiście podczas uroczystości nie zabrakło znamienitych gości. Przybyli, więc: Marszałek Sejmu [Maciej] Rataj, były premier [ Lucjan] Nowak, senator [Andrzej] Kędzior. Przedstawiciele Sejmu i Senatu: [Michał] Jedynak, [ Narcyz] Potoczek, [Jan] Pieniążek, [ Jan] Brodacki, [Jan] Cieluch, [ Bronisław] Malik, [Wojciech] Sikora,[Aleksander] Niedbalski, [Bruno] Gruszka, [ Antoni August]Matakiewicz, [Paweł] Bobek i inni. Chór męski z Tarnowa wykonał szereg pięknych pieśni. Chór ten prześliczne śpiewał podczas sumy, którą odprawił ks. Prob. Franczak a kazanie mówił wikary ksiądz Grochowski…” 

Dom Ludowy w Wierzchosławicach. Lata 1924-1930

Budynek Domu Ludowego w Wierzchosławicach w okresie 1924-1930

Fot. Zbiory Gminnego Centrum Kultury w Wierzchosławicach

W ten oto sposób rozpoczęła działalność tak potrzebna dla wsi placówka kulturalno oświatowa, mająca w swoi celu kształtować świadomość społeczną i patriotyzm wśród chłopów. Jak pisał Wincenty Witos: „Początkowo znaczna część ludności patrzyła na Dom Ludowy krzywym okiem, uważając go za miejsce demoralizacji”.

[1] Stary budynek plebanii rozebrano w 1916 roku z powodu znacznych zniszczeń wojennych. Proboszcz w tym czasie przeniósł się do „wikarówki”.

[2] Od 1920 roku nauczyciel w Wierzchosławicach. W 1925 roku zostaje kierownikiem tutejszej szkoły powszechnej. W wyniku represji władz sanacyjnych 1 października 1931 roku Adolf Kaliciński pozbawiony został kierownictwa szkoły i przeniesiony do Dankowic w powiecie bielskim, gdzie pozostawał na etacie nauczyciela do 31 sierpnia 1939 r. Od 1.10.1940 do 31.01.1949 roku pełni funkcje kierownika 3 klasowej szkoły w Piotrkowicach w powiecie tarnowskim.

Janusz Skicki

Data dodania wpisu:

Ostatnie informacje i aktualności:

Nadchodzące wydarzenia:

18 maj
07:00 - 21:00

Wybory Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej

01 cze
All day

Międzynarodowy Dzień Dziecka

08 cze
All day

Zesłanie Ducha Świętego (Zielone Świątki)

19 cze
All day

Boże Ciało

21 cze
All day

Pierwszy Dzień Lata - najdłuższy dzień roku

Gmina Wierzchosławice
Przegląd prywatności

Ta strona korzysta z ciasteczek, aby zapewnić Ci najlepszą możliwą obsługę. Informacje o ciasteczkach są przechowywane w przeglądarce i wykonują funkcje takie jak rozpoznawanie Cię po powrocie na naszą stronę internetową i pomaganie naszemu zespołowi w zrozumieniu, które sekcje witryny są dla Ciebie najbardziej interesujące i przydatne.